Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907) - Stanisław Kozicki
Książki Domu Wydawniczego "Ostoja" » Historia
rok wydania 2013 (reprint z 1964 r.)
format A5
str. 623
Wydawca: Dom Wydawniczy ''Ostoja''
ISBN 978-83-60048-29-0
SPIS RZECZY
Słowo wstępne
Przedmowa
CZĘŚĆ I. LIGA POLSKA (1887–1893)
1. Europa i Polska w ostatnim ćwierćwieczu wieku XIX
2. „Głos” (1886–1894)
3. „Przegląd Społeczny”
4. Związek Młodzieży Polskiej (1886–1894)
5. „Rzecz o obronie czynnej i Skarbie Narodowym”
6. Założenie Ligi Polskiej
7. Centralizacja Ligi Polskiej i jej działalność
8. Skarb Narodowy i Związek Wychodztwa Polskiego
9. Liga Polska w zaborach austriackim i pruskim
10. Liga Polska w zaborze rosyjskim
11. Przekształcenie Ligi Polskiej na Ligę Narodową
CZĘŚĆ II. POLITYKA LIGI NARODOWEJ (1893–1904)
1. Położenie międzynarodowe. Sprawa polska
2. Ogólny rzut oka na dzieje Ligi Narodowej w okresie 1893–1904
3. Liga Narodowa w zaborze rosyjskim
4. Liga Narodowa na Litwie i Kusi
5. Początki pracy politycznej w zaborze pruskim
6. Początki pracy politycznej Ligi Narodowej w Galicji
7. Liga Narodowa na Górnym Śląsku
8. Na przełomie wieków
CZĘŚĆ III. POLITYKA LIGI NARODOWEJ W OKRESIE 1904–1906
1. Rozwój wypadków światowych (1904–1906)
2. Wydarzenia w Polsce i Liga Narodowa
3. Stanowisko Ligi Narodowej wobec wojny rosyjsko–japońskiej
4. Dmowski w Japonii
5. Stronnictwo opozycyjne rosyjskie i polityka Ligi Narodowej
6. Walka o język polski w gminie
7. Walka o szkołę polską
8. Walka z anarchią. Narodowy Związek Robotniczy
9. Organizacja społeczeństwa
10. Wypadki od października do grudnia 1905 roku
11. Pierwsza Duma
12. W Galicji
13. W zaborze pruskim
CZĘŚĆ IV. DZIAŁALNOŚĆ WYCHOWAWCZO–POLITYCZNA, OŚWIATOWA I KULTURALNA LIGI NARODOWEJ
1. Związek Młodzieży Polskiej (1898–1907)
2. Towarzystwo Oświaty Narodowej (1899–1905)
3. Trzej działacze
4. Praca wśród nauczycieli
5. Praca wśród duchowieństwa
6. Towarzystwo Opieki nad Unitami
CZĘŚĆ V. ORGANIZACJA I IDEOLOGIA
1. Organizacja Ligi Narodowej
2. Ideologia Ligi Narodowej
ANEKSY
1. Ustawa Ligi Polskiej z grudnia 1887 r.
2. Ustawa Ligi Polskiej z sierpnia 1888 r.
3. Deklaracja Zygmunta Balickiego o przystąpieniu do Ligi Polskiej
4. Protokół posiedzenia zjazdu Ligi Polskiej z 28 lipca 1888 r.
5. Protokół posiedzenia zjazdu Ligi Polskiej z roku 1889
6. Sprawozdanie Centralizacji Ligi Polskiej za rok 1888–1889
7. Odezwa Ligi Polskiej wzywająca do obchodu stuletniej rocznicy Konstytucji 3 Maja
8. Program Stronnictwa Narodowego z 1889 r.
9. Sprawa niedoszłych zaburzeń studenckich na Uniwersytecie Warszawskim przed Wielkanocą 1890 r.
10. Ustawa Ligi Narodowej z 1 kwietnia 1893 r.
11. Akt zawiązania Ligi Narodowej w Stanach Zjedn. Ameryki Północnej dnia 19 września 1895 r.
12. Ustawa kół wiejskich T.O.N.
13. Odezwa wydana z powodu udziału studentów Polaków na Uniwersytecie Warszawskim w ogólnej manifestacji wyższych szkół rosyjskich na wiosnę 1899 r.
14. Odezwa do Finlandczyków z maja 1899 r.
15. Odezwa ujawniająca Ligę Narodową z 8 grudnia 1899 r.
16. Odezwa Związku Młodzieży Polskiej wzywająca do żądania wykładu religii w języku polskim w szkołach średnich na Podlasiu i na Polesiu itd. z grudnia 1901 r.
17. Odezwa Ligi Narodowej z powodu wystąpienia młodzieży w sprawie nauki religii w języku polskim, luty 1902 r.
18. Odezwa księży należących do Ligi Narodowej z powodu wypadków w Siedlcach i w Białej.
19. Ustawa Ligi Narodowej z roku 1903.
20. Odezwa Towarzystwa Opieki nad Unitami.
21. Odezwa Ligi Narodowej z powodu wybuchu wojny rosyjsko–japońskiej, w 1904 r.
22. Odezwa Ligi Narodowej z lutego 1905 r.
23. Odezwa Komitetu Centralnego Ligi Narodowej z 8 lutego 1905 r.
24. Memoriał Romana Dmowskiego złożony ministrowi spraw zagranicznych baronowi Komura w Tokio 20 lipca 1904 r.
25. Odezwa Komitetu Centralnego Ligi Narodowej z 1 sierpnia 1905 r.
26. Spis członków Ligi Narodowej.
SKOROWIDZ NAZWISK I ORGANIZACJI
SŁOWO WSTĘPNE
Uratowany z pożogi wojennej maszynopis pracy Stanisława Kozickiego Historia Ligi Narodowej dotarł przed kilku laty do Londynu. Oddajemy go obecnie do rąk czytelników, wypełniając w ten sposób lukę, jaka istniała w najnowszych dziejach Polski. Książka Kozickiego obejmuje nieznaną, albo mało znaną historię pierwszego dwudziestolecia (1887–1907) działalności tajnej a bardzo wpływowej organizacji ideowo–politycznej, Ligi Narodowej. Dzieje drugiego dwudziestolecia od 1907 roku do rozwiązania Ligi w 1927 r. nie zostały napisane, a zebrane materiały uległy w znacznej mierze zniszczeniu. Okres ten dotyczy odbudowania państwa polskiego po pierwszej wojnie światowej, jest lepiej znany i został opracowany w książkach Romana Dmowskiego (Polityka polska i odbudowanie państwa), Mariana Seydy (Polska na przełomie dziejów) i Stanisława Kozickiego (Sprawa granic Polski na konferencji pokojowej w Paryżu), żeby wymienić pozycje główne.
Źródłowa praca Kozickiego o początkach Ligi i pracach organizacyjno–politycznych, które pozwoliły przeprowadzić program odzyskania niepodległości, oparta jest o przeważnie nieistniejące już archiwalia i stąd ma wartość pierwszorzędnego dokumentu. Czytać ją będzie zarówno historyk, jak i każdy zainteresowany dziejami swego narodu. Trudno bowiem zrozumieć dzień dzisiejszy, jeśli się nie zna wczorajszego i trudno iść w przyszłość, jeśli się nie zna przeszłości.
W latach 1887–1907, w dobie czarnej nocy niewoli i podziału między trzy mocarstwa rozbiorcze, została dokonana przez Ligę Narodową olbrzymia praca polityczno–wychowawcza i organizacyjna. Objęła ona te warstwy społeczeństwa, jak chłopów, rzemieślników i robotników, które nie brały dotąd udziału w życiu politycznym i przyspieszyła proces formowania się nowoczesnego narodu. W tym okresie skrystalizował się również program działania i stanowisko wobec zbliżającego się starcia między rozbiorcami. Podstawą polityki Ligi Narodowej było przeświadczenie, że największe niebezpieczeństwo grozi Polsce ze strony Prus i że głównym zadaniem jest nie dopuścić do zwycięstwa i hegemonii Niemiec. Stąd w czasie pierwszej wojny światowej polityka narodowa opowiedziała się po stronie koalicji, w której obok Anglii i Francji była Rosja, a przeciw — Niemcom. Tylko bowiem na gruzach potęgi pruskiej można było odbudować zjednoczone z trzech zaborów, oparte o morze i zdolne do samodzielnego życia państwo polskie.
Polityka ta, której zręby zostały ustalone przez Ligę Narodową w pierwszym okresie jej działania, triumfowała w momencie pokonania Niemiec przez koalicję w 1918 r. Podpis jednego z twórców Ligi Narodowej, Romana Dmowskiego, pod traktatem wersalskim, który nas wprowadzał po latach niewoli do rodziny wolnych narodów, był ukoronowaniem działalności Ligi i spełnieniem jej celów. Tematem książki Kozickiego jest właśnie przedstawienie wielorakiej działalności Ligi w latach 1887–1907.
Autor, jeden z najbliższych współpracowników Dmowskiego, członek Polskiego Komitetu Narodowego w Paryżu, sekretarz generalny delegacji polskiej na konferencji paryskiej, w wolnej Polsce poseł Rzplitej przy Kwirynale, poseł na Sejm i senator, pisarz i publicysta, był jak mało kto powołany do napisania dziejów Ligi, w której tak wybitną rolę odgrywał. Umiał się zdobyć na sąd bezstronny, sięgnął do źródeł i w sposób beznamiętny szukał prawdy. Zebrane dokumenty zaopatrzył obszernymi komentarzami i rzucił na szerokie tło ówczesnego położenia międzynarodowego i prądów politycznych, nurtujących w Polsce na przełomie 19 i 20 wieku. Nie doczekał się ukazania swej pracy w druku. Zmarł w Polanicy–Zdroju na Dolnym Śląsku dnia 28 września 1958 roku, na ziemi śląskiej, tak dawno oderwanej od Polski, a dziś znów stanowiącej integralną część państwa polskiego.
Pracę Kozickiego wydajemy w stulecie urodzin Romana Dmowskiego, twórcy i znakomitego szermierza polskiej idei narodowej. Pozwoli ona lepiej poznać, zgłębić i zrozumieć ogrom dzieła dokonanego przez naszych poprzedników z Ligi Narodowej.
Pragniemy na koniec podkreślić z wdzięcznością, że wydanie książki Stanisława Kozickiego umożliwione zostało dzięki zasiłkowi Instytutu im. Romana Dmowskiego w Stanach Zjednoczonych oraz znacznej liczbie przedpłat nadesłanych ze wszystkich krajów osiedlenia polskiego w wolnym świecie.
WYDAWCY
Londyn, w sierpniu 1964 r.
PRZEDMOWA
Inicjatorem opracowania historii Ligi Narodowej był Dmowski. Przy jego udziale utworzył się komitet wydawniczy, do którego weszli dr Wacław Łapiński, Marian Seyda, Roman Leitgeber, Feliks Godlewski, Karol Raczkowski i inni. Komitet zajął się zebraniem pieniędzy na koszty wydawnictwa, a opracowanie historii powierzył profesorowi Uniwersytetu Poznańskiego Zygmuntowi Wojciechowskiemu.
Prof. Wojciechowski zarządził przepisanie dokumentów dotyczących Ligi Polskiej i Ligi Narodowej, znajdujących się w Bibliotece Rapperswilskiej, a następnie opracował kwestionariusz i rozesłał go wszystkim żyjącym wówczas byłym członkom Ligi Narodowej z prośbą o napisanie na tej podstawie wspomnień dotyczących ich udziału w pracach Ligi. Na kwestionariusz ten nadeszło sto kilkadziesiąt odpowiedzi.
W r. 1937 prof. Wojciechowski zrzekł się podjętej pracy. Wówczas komitet wydawniczy powierzył opracowanie historii Ligi autorowi niniejszej książki.
Otrzymawszy od prof. Wojciechowskiego zarówno kopie materiałów, znajdujących się w Bibliotece Rapperswilskiej, jak i odpowiedzi na kwestionariusz, zająłem się opracowaniem historii Ligi. W porozumieniu z dr. Łapińskim podzieliłem ją na dwie części: pierwsza zawarta w tomie pierwszym obejmuje okres od r. 1887 do r. 1907. Drugi tom miał obejmować historię udziału Ligi w odbudowaniu państwa polskiego, a więc okres od r. 1907 do r. 1927, gdy Liga została rozwiązana.
Główną część pracy nad historią Ligi wykonałem w r. 1939 i w pierwszych dwóch latach wojny. Zdołałem wykończyć tom pierwszy, a pracę nad tomem drugim musiałem przerwać wskutek trudności w korzystaniu z bibliotek publicznych.
Wszystkie materiały, na których oparta jest niniejsza praca, a więc kopie dokumentów rapperswilskich i zbiór wspomnień osobistych byłych członków Ligi, były złożone w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie. Gdy wojska niemieckie zajęły gmachy uniwersyteckie, materiały te zostały usunięte i umieszczone u kilku osób prywatnych. W czasie powstania warszawskiego we wrześniu r. 1944 wszystko to uległo zniszczeniu. Uratował się tylko jeden egzemplarz tomu pierwszego historii Ligi i część tomu drugiego. Wobec zniszczenia wspomnień byłych członków Ligi i wobec tego, że wielu autorów tych wspomnień już nie żyje, a ilość żyjących byłych członków Ligi jest bardzo niewielka, z tych wspomnień osobistych uratowało się tylko to, co jest cytowane w pierwszym tomie niniejszej pracy.
Przy pisaniu historii Ligi byłem w stałych stosunkach z dr. Wacławem Łapińskim, który jako długoletni działacz w Lidze posiadał nie tylko liczne materiały jej dotyczące, lecz także pamiętał wiele wydarzeń z działalności Ligi. Korzystałem też z cennych rad bliskiego współpracownika twórców ideologii Ligi Narodowej, p. Zygmunta Wasilewskiego. Bardzo wiele zawdzięczam pomocy dr. Adama Lewaka, który najprzód jako dyrektor Biblioteki Rapperswilskiej, a później jako dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej bardzo życzliwie odnosił się do mej pracy i pomagał w czasie okupacji niemieckiej w bardzo ciężkich warunkach, narażając się na niebezpieczeństwo.
Stanisław Kozicki
RECENZJA Z "MYŚLI POLSKIEJ"
[...] Praca ukazała się pierwotnie w Londynie w 1964 r. nakładem tygodnika „Myśl Polska”. Ponowne wydanie „Historii Ligi…” postulował ostatnio na łamach swoich „Myśli nowoczesnego endeka” Rafał Ziemkiewicz. Zamysł napisania pracy powstał już w latach 30. ubiegłego wieku. Pierwotnie zadanie opracowania dziejów tajnej organizacji kierującej działaniami Narodowej Demokracji w trzech zaborach powierzone zostało z inicjatywy Romana Dmowskiego prof. Zygmuntowi Wojciechowskiemu. Po wystąpieniu Z. Wojciechowskiego ze Stronnictwa Narodowego „komitet, który miał się zająć przygotowaniem i wydaniem Historii Ligi Narodowej, za zgodą Dmowskiego, powierzył Kozickiemu napisanie tej pracy. Po wyrażeniu zgody przejął on od prof. Z. Wojciechowskiego zebrany materiał i w 1938 roku zabrał się do realizacji tego dzieła. Pierwszy tom Historii Ligi, obejmujący lata 1887-1907, Kozicki ukończył już w czasie okupacji. Przed wybuchem powstania warszawskiego nie zdążył wszakże napisać tomu drugiego. Zachowały się jedynie jego fragmenty” (W. Plennikowski, „Stanisław Kozicki. W kręgu propagandy idei i polityki Narodowej Demokracji”, Toruń 2008).
Praca Kozickiego oparta została na licznych relacjach członków Ligi Narodowej oraz na bogatej dokumentacji znajdującej się w zbiorach Biblioteki Rapperswilskiej. Poza opisem struktur obozu narodowego, kolejnych działań prowadzonych na wszystkich niemal polach społecznych, jest praca Kozickiego z całą pewnością najpełniejszym, po pracach Dmowskiego, wykładem metody i filozofii obozu wszechpolskiego. Wnikliwy czytelnik dzieła Kozickiego odnajdzie w niej jednak także szereg wskazówek i prawideł odnoszących się do współczesności. Szereg ustaleń można zastosować także do sporów trawiących od kilku już lat środowiska narodowe. Czyż nie zajmuje na przykład Kozicki stanowiska w sporze o zaangażowanie narodowców w dobie PRL? Przeczytajmy:
„Tylko umysły niepolityczne mogą sądzić, że polityka Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w trzech zaborach, zmuszonego do liczenia się z istniejącymi warunkami politycznymi, była odstępstwem od programu budowania własnej państwowości. Programy minimalne – czy to był program obrony przed wynarodowieniem i usunięciem z ziemi w zaborze pruskim, czy program rozszerzenia autonomii krajowej w Galicji, czy wreszcie program walki o prawo na terenie samorządu gminnego, a później autonomii Królestwa Polskiego – były tylko etapami na drodze do głównego celu i nie stały z tym celem w sprzeczności. Bo polityka prowadząca do odbudowania państwa nie mogła polegać li tylko na głoszeniu hasła niepodległości, na zdawkowych frazesach przeznaczonych na to, by zdobywać popularność dla tych, co je wygłaszali, lecz na konkretnych czynach, które do celu zbliżały, a takimi czynami były: organizowanie sił narodowych i rozszerzanie stanu posiadania i praw Polaków w trzech zaborach. Członkowie Ligi nie nazywali się nigdy «niepodległościowcami», a swej pracy «niepodległościową». Nie tylko dlatego, że są to obrzydliwe nowotwory językowe, lecz dlatego przede wszystkim, że działanie polityczne mające na celu odbudowanie państwa polskiego uważali za coś tak prostego i naturalnego, że nie wymagało osobistej nazwy, ani ciągłego powtarzania”.
Przez niepodległościowców narodowcy, w wyniku przyjęcia opisywanej przez Kozickiego strategii, byli odsądzani od czci i wiary za rzekomą „zdradę”. W licznych enuncjacjach pojawiały się formułowane pod adresem Narodowej Demokracji epitety w rodzaju: carskie sługusy, moskiewskie pachołki, zaprzańcy i zdrajcy. W artykule zatytułowanym „«Nacjonalizm na modłę pruską»: endecja w oczach jej przeciwników w świetle wybranej literatury polemicznej” („Dzieje Najnowsze”, nr 3/2011) Wojciech Turek pisze m.in.: „oceny endecji jako siły współpracującej z caratem formułowali polemiści z różnych stron sceny politycznej. Autor broszury Narodowa Demokracja a ruch rewolucyjny w zaborze rosyjskim z 1907 r. konstatował, że ewolucja doprowadziła endecję na pozycje reprezentowane przez ugodowców skupionych wokół «Kraju»: «z tą tylko różnicą, że kiedy organ Piltza chciał uzyskiwać stopniowe ustępstwa dla żywiołu polskiego w drodze bezwzględnej ugody, to oni mówili o „nielegalnej walce”». Poglądu tego nie unieważniał przytoczony w tej samej publikacji fakt, iż po nieudanej misji delegacji polskiej do Moskwy i spotkaniu Dmowskiego z Siergiejem Juljewiczem Wittem pod koniec 1905 r., w konsekwencji wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęły się prześladowania endeków «niemal na równi z rewolucjonistami», co stanowiło – w oczach polemisty – dowód bankructwa polityki narodowo-demokratycznej”. Czy czegoś aby nam to nie przypomina? Podobieństwo jest tym większe, że współcześni niepodległościowcy oraz propagatorzy mitu „żołnierzy wyklętych” – jedynych prawdziwych przedstawicieli obozu narodowego – z lubością porównują Polskę Ludową z kolejnym zaborem… Aktualnych wskazówek w pracy Kozickiego jest zresztą bez liku, wyjątkowo wypada zgodzić się z przywołanym na wstępie red. Ziemkiewiczem, który określił „Historię Ligi Narodowej” jako „doskonały podręcznik pozytywnego działania”. Reasumując, fakt wznowienia pierwszorzędnej z punktu widzenia tradycji wszechpolskiej pozycji stanowi bardzo ważny krok na drodze do jej poznania i zrozumienia, wypełnia przy okazji istotną lukę wydawniczą. [...]
Maciej Motas
„Myśl Polska” nr 29-30 (21-28.07.2013)